Η ιστορία του Δημοτικού Αστεροσκοπείου Λάρισας ξεκινά από την αρχή της δεκαετίας του εξήντα.
Με την αυγή της διαστημικής εποχής και την εκτόξευση του πρώτου τεχνητού δορυφόρου Sputnik 1 στις 4 Οκτωβρίου 1957, αρχίζουν να διαμορφώνονται οι συνθήκες για τη δημιουργία του Δημοτικού Αστεροσκοπείου Λάρισας.
Με την εκτόξευση των πρώτων τεχνητών δορυφόρων, δημιουργήθηκε στην υφήλιο δίκτυο παρατηρητών με σκοπό τον προσδιορισμό της πραγματικής τροχιάς των γύρω από τη Γη. Οι παρατηρητές προσέφεραν πολύτιμα επιστημονικά δεδομένα σχετικά με τη φύση της Γης, την ατμόσφαιρά της και τον περιβάλλοντα διαστημικό χώρο. Έτσι, γινόταν έλεγχος και προσαρμογή των παραμέτρων του θεωρητικού υπολογισμού της τροχιάς ενός νέου τεχνητού δορυφόρου πριν την εκτόξευσή του.
Το έτος 1959, ο Νικόλαος Στωικίδης ίδρυσε στη Λάρισα επίγειο σταθμός επιτήρησης και παρατήρησης των τεχνητών δορυφόρων. Ο σταθμός αυτός ήταν ο δεύτερος στον Ελλαδικό χώρο, μετά από αυτόν του Αστεροσκοπείου Αθηνών. Τις παρατηρήσεις των τεχνητών δορυφόρων τις πραγματοποιούσε με τον εγκατεστημένο στο δώμα της οικίας του θεοδόλιχο τον οποίο του είχε προμηθεύσει το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών.
Τα στοιχεία για τους τεχνητούς δορυφόρους τα λάμβανε με κωδικοποιημένα τηλεγραφήματα και υπολόγιζε την τροχιά αυτών που θα διέρχονταν από τον εναέριο ελλαδικό χώρο για παρατήρηση. Οι παρατηρήσεις του αποστέλλονταν με αντίστοιχα κωδικοποιημένα τηλεγραφήματα.
Ο σταθμός είχε τον διεθνή κωδικό 612 και πραγματοποίησε πάνω από 250 παρατηρήσεις για δεκάδες τεχνητούς δορυφόρους. Η μεγάλη πλειοψηφία των παρατηρήσεων αφορούσαν τεχνητούς δορυφόρους που περιέχονταν στο πρόγραμμα Smithsonian Satelllite – tracking του Smithsonian Institution Astrophysical Observatory των ΗΠΑ. Επίσης, πραγματοποίησε παρατηρήσεις σε τεχνητούς δορυφόρους του προγράμματος Cosmos της τότε Σοβιετικής Ένωσης (ΕΣΣΔ) και μερικές παρατηρήσεις του Β – 1300 της Βουλγαρίας. Το έτος 1976, το Smithsonian Institution Astrophysical Observatory του απέστειλε το Χρυσό Σήμα του για τις παρατηρήσεις των τεχνητών δορυφόρων.
Στα μέσα της δεκαετίας του εξήντα, λόγω της φωτορύπανσης, έκρινε σκόπιμη την ανέγερση Αστεροσκοπείου στη βορεινή πλευρά του οικισμού Γιάννουλης.
Η πρωτοβουλία του αυτή απέδωσε καρπούς και το έτος 1972 ιδρύεται το Αστεροσκοπείο Λάρισας, ως φυσική συνέχεια του Δορυφορικού Σταθμού. Στην υλοποίησή του συνέβαλαν πολλοί επιφανείς Λαρισαίοι, διάφοροι φορείς της πόλης μας, ο Δήμος Λαρισαίων και η τότε κοινότητα της Γιάννουλης, η οποία παραχώρησε δωρεάν το οικόπεδο.
Σημαντική συμβολή στη χρηματοδότηση του εγχειρήματος έγινε από το Δήμο Λαρισαίων επί δημαρχίας Θάνου Μεσσήνη και του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Λάρισας επί προεδρίας Νικολάου Γκρέτση.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να μνημονεύσουμε ότι η συμπαράσταση που είχε από τον αρχίατρο Δημήτριο Παλιούρα, Πρόεδρο του Μορφωτικού Εκδρομικού Συνδέσμου “Αριστεύς”, και τον τυρναβίτη Καθηγητή Αστρονομίας Κωνσταντίνο Μακρή (+1995), Διευθυντή του Κέντρου Ερευνών Αστρονομίας και Εφηρμοσμένων Μαθηματικών της Ακαδημίας Αθηνών, ήταν σημαντική και πολύτιμη.
Το Αστεροσκοπείο Λάρισας διεύρυνε τους σκοπούς και στόχους του, επεκτείνοντας τα ερευνητικά του προγράμματα μέσα από νέους τομείς αστρονομικής δράσης.
Το 1988, δεκαέξι χρόνια μετά την ανέγερση του Αστεροσκοπείου Λάρισας, λαμβάνοντας υπόψη ηθικούς και οικονομικούς λόγους, αποφασίσθηκε να γίνει η παραχώρησή του στον Δήμο Λαρισαίων. Ο Δήμαρχος Λαρισαίων της εποχής εκείνης, αείμνηστος Αριστείδης Λαμπρούλης, δέχθηκε την πρότασή του και το Αστεροσκοπείο Λάρισας αποτελούσε πλέον ξεχωριστό Ν.Π.Δ.Δ του Δήμου Λαρισαίων. Διοικούνταν από 11-μελες Διοικητικό Συμβούλιο και οι πόροι του προέρχονταν εξ’ ολοκλήρου από τον τακτικό προϋπολογισμό του Δήμου Λαρισαίων. Έτσι, το Δημοτικό Αστεροσκοπείο Λάρισας αποτέλεσε το πρώτο δημοτικό αστεροσκοπείο που υπάρχει στην Ελλάδα και μέχρι σήμερα, απ’ όσο γνωρίζουμε, παραμένει και το μοναδικό. Πρώτος Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου ήταν ο Κωνσταντίνος Μακρής, που από το 1983 ήταν και Διευθυντής του Αστρονομικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
Το 2011, και στα πλαίσια του νόμου N. 3852/10 – “Πρόγραμμα Καλλικράτης”, δημιουργήθηκε ο Δημοτικός Οργανισμός Πολιτισμού Αθλητισμού & Επιστημών Λάρισας (Δ.Ο.Π.Α.Ε.Λ) του Δήμου Λαρισαίων και το Δημοτικό Αστεροσκοπείο Λάρισας ενσωματώθηκε εκεί.
Σήμερα το Δημοτικό Αστεροσκοπείο Λάρισας υπάγεται στη Διεύθυνση Παιδικών Σταθμών και Εκπαιδευτικών Δράσεων του Δήμου Λαρισαίων.
Το Αστεροσκοπείο Λάρισας συμμετέχει σε διεθνή αστρονομικά ερευνητικά προγράμματα με σημαντική προσφορά τα οποία σχετίζονται με τον Ήλιο, τις επιπροσθήσεις της Σελήνης και την αστρική φωτοηλεκτρική φωτομετρία. Επίσης, συμβάλει και στον τομέα της γεωφυσικής με σχετικό πρόγραμμα. Τέλος, το Αστεροσκοπείο Λάρισας έχει εκπαιδευτικό και επιμορφωτικό χαρακτήρα για την ευρύτερη περιοχή του θεσσαλικού διαμερίσματος.
Τα προγράμματα στα οποία δραστηριοποιείται το Δημοτικό Αστεροσκοπείο Λάρισας είναι:
Αστρική Φωτομετρία
Παράλληλα με το πρόγραμμα των τεχνητών δορυφόρων, μετέχουμε στο διεθνές πρόγραμμα Φωτομετρίας Μεταβλητών Αστέρων της American Association of Variable Star Observers (ΑΑVSO) των ΗΠΑ. Συνολικά πραγματοποίησε και καταχωρήθηκαν στη βάση δεδομένων της AAVSO περισσότερες από έξι χιλιάδες παρατηρήσεις μέχρι το 2010. Από αυτές οι 3.343 ήταν οπτικές και οι 2.741 πραγματοποιήθηκαν με το φωτόμετρο SSP-3 που προμηθευτήκαμε το 1993. Ο διεθνής κωδικός του Αστεροσκοπείου Λάρισας για το πρόγραμμα αυτό είναι STQ (Nick Stoikidis).
Το έτος 2002, η AAVSO του απέστειλε τιμητικό δίπλωμα για την συνεισφορά του στο πρόγραμμα Αστρικής Φωτοηλεκτρικής Φωτομετρίας (ΡΕΡ) με τις σχετικές παρατηρήσεις. Το 2011, η AAVSO με συμπεριέλαβε στις Αναμνηστικές Αφίσες της 100ης Επετείου (100th Anniversary Commemorative Posters) και ήταν στο τοπ – 10 των παρατηρητών της στο PEP πρόγραμμα.
Επιπροσθήσεις Σελήνης
Πρόγραμμα που αφορά τον χρονικό προσδιορισμό των επιπροσθησόμενων και αποκαλυπτομένων αστέρων από το δίσκο της Σελήνης. Οι πραγματοποιούμενες παρατηρήσεις των επιπροσθήσεων της Σελήνης αποστέλλονταν από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 στο International Lunar Occultation Centre (ILOC) της Ιαπωνίας, που είχε τη διεθνή εποπτεία του προγράμματος μέχρι το Μάρτιο του 2009, οπότε τη διεθνή εποπτεία του προγράμματος των επιπροσθήσεων της Σελήνης αναλαμβάνει η International Occultation Timing Association (IOTA). Ο διεθνής κωδικός του Αστεροσκοπείου για το πρόγραμμα ILOC ήταν SZ4L1
Για την ποιότητα των παρατηρήσεων στο εν λόγω πρόγραμμα, ο συντονιστής του προγράμματος της ΙΟΤΑ στην Ευρώπη Jan Manek, σε σχετικό email που μας έστειλε το 2010, μεταξύ των άλλων αναφέρει ότι “...οι παρατηρήσεις σας ανήκουν στις καλύτερες οπτικές παρατηρήσεις που υποβάλλονται σήμερα στην Ευρώπη...”
Ήλιος
Με το τριπλό ηλιακό τηλεσκόπιο που διαθέτει το Αστεροσκοπείο Λάρισας πραγματοποιούνται παρατηρήσεις που σκοπό έχουν την καταγραφή της ημερήσιας ηλιακής δραστηριότητας και την αποτύπωση των φαινομένων της φωτόσφαιρας, όπως είναι οι ηλιακές κηλίδες.
Οι παρατηρήσεις αποστέλλονται σε τέσσερα διεθνή αστρονομικά κέντρα. Στο ηλιακό τμήμα της American Association of Variable Star Observers (AAVSO) των ΗΠΑ, στο Observatoire Royal de Belgique του Βελγίου, στη British Astronomical Association της Αγγλίας και στο Volksstenwarte Paderborn της Γερμανίας.
Την εικοσαετία (1989 – 2009) στο Αστεροσκοπείο Λάρισας είχαν καταγραφεί 96.386 κηλίδες, από τις οποίες 44.524 στο βόρειο ημισφαίριο του Ήλιου και 51.862 στο νότιο. Από την τοποθέτηση όλων αυτών των κηλίδων σε διάγραμμα, σύμφωνα με το ηλιογραφικό πλάτος εμφάνισης της κάθε κηλίδας με την πάροδο του χρόνου, σχηματίστηκε το χαρακτηριστικό διάγραμμα της ηλιακής ''πεταλούδας'' του Αστεροσκοπείου Λάρισας (εικόνα 2).
Επίσης, από των αριθμό των ομάδων (g) και των κηλίδων (f) της φωτόσφαιρας έγινε ο προσδιορισμός της ημερήσιας ηλιακής δραστηριότητας η οποία εκφράζεται από τον αριθμό Wolf (R=10g+f) (εικόνα 3).
Για το πλήθος, την ποιότητα και την πολυετή συνεισφορά μου στην AAVSO με ηλιακές παρατηρήσεις, του απέστειλε τιμητικά διπλώματα τα έτη 1999, 2005, 2006 και 2011.
Γεωφυσικό πρόγραμμα
Παράλληλα, το Αστεροσκοπείο Λάρισας ανέπτυξε σημαντική δραστηριότητα στον τομέα της αντισεισμικής προστασίας.
Μερίμνη του γράφοντος και δαπάναις του Δήμου Λαρισαίων πραγματοποιήθηκε η προμήθεια και εγκατάσταση δικτύου εννέα επιταχυνσιογράφων στη Λάρισα για τον προσδιορισμό της μέγιστης εδαφικής επιτάχυνσης του πολεοδομικού ιστού της πόλης. Το δίκτυο αυτό βρίσκεται σε λειτουργία.
Επίσης, με τον ψηφιακό σεισμογράφο που διαθέτει το Αστεροσκοπείο Λάρισας γίνεται καταγραφή της σεισμικής δραστηριότητας της ευρύτερης θεσσαλικής περιοχής. Ο σεισμολογικός σταθμός του Αστεροσκοπείου Λάρισας έχει ενταχθεί στον δίκτυο του Εργαστηρίου Γεωφυσικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης και έχει συμπεριληφθεί στο παγκόσμιο δίκτυο σεισμολογικών σταθμών με την ονομασία LRSO. Στην ιστοσελίδα του Τομέα Γεωφυσικής Γεωθερμίας του Γεωλογικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών μπορεί ο καθένας να δει το σεισμογράφημα του σταθμού σε πραγματικό χρόνο.
Εκπαιδευτικό πρόγραμμα
Τέλος, ο εκπαιδευτικός ρόλος του Αστεροσκοπείου Λάρισας δεν είναι αμελητέος. Το Αστεροσκοπείο είναι ανοιχτό σε επισκέψεις μαθητών βασικής και μέσης εκπαίδευσης, σπουδαστών ΑΕΙ, ΤΕΙ και κάθε ενδιαφερόμενου. Επίσης, κάθε Πέμπτη βράδυ υπάρχει η δυνατότητα επίσκεψης του Αστεροσκοπείου Λάρισας ελεύθερα. Στους επισκέπτες γίνεται ξενάγηση και στην ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα προβολής, πραγματοποιούνται εκλαϊκευμένες αστρονομικές ή σεισμολογικές ομιλίες. Όταν οι καιρικές συνθήκες το επιτρέπουν, μπορούν να παρατηρήσουν με το τηλεσκόπιο τη Σελήνη, τους πλανήτες ή χαρακτηριστικά άστρα.
Μετά το 2010, προβλήματα υγείας και όχι μόνο, δεν του επέτρεπαν την καθημερινή ενασχόλησή του στο Αστεροσκοπείο Λάρισας. Όμως, η σκέψη του και το ενδιαφέρον του γι αυτό συνέχιζαν να έχουν συστηματικό και έντονο χαρακτήρα, όπως τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του εξήντα. Ας σημειωθεί ότι τα σαράντα τέσσερα από τα πενήντα χρόνια του Αστεροσκοπείου (1960 – 2010) πρόσφερε τις υπηρεσίες του ανιδιοτελώς. Την πεντηκονταετή ενασχόλησή του με την Αστρονομία και το Αστεροσκοπείο Λάρισας, περιγράφει λεπτομερώς σε ιστορικό που έχει συγγράψει.
Τέλος, μέχρι την τελευταία στιγμή ήλπιζε να γίνει η μεταστέγαση του Αστεροσκοπείου σε ορεινή περιοχή, γιατί η φωτορύπανση, η μάστιγα του σύγχρονου κόσμου, δεν άφησε ανεπηρέαστη τη λειτουργία του. Οι επισημάνσεις που κατά καιρούς έκανε, πότε γραπτά και πότε προφορικά από το 1993, για τα προβλήματα καθαρότητας του ουρανού, είθε κάποτε να τελεσφορήσουν.
Πηγή: https://www.larisacitynews.gr/2020/10/blog-post_89.html
Follow us: larisacitynews on Facebook
Δημοσίευση σχολίου